Παράλληλες Ψηφιακές Ταυτότητες: τα πολλαπλά προφίλ και οι κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις

Εισηγητής: Κίννα Ευθυμία, Ψυχολόγος Εγκληματολόγος MSc – Ψυχοθεραπεύτρια
MSc Ταυτότητα και Διαπροσωπικές Σχέσεις, MSc Ψυχιατροδικαστικής , MSc Investigative Psychology.
Εξ. Συνεργάτης Αιγινητείου Νοσοκομείου

Το 55% του παγκόσμιου πληθυσμού διαθέτει τουλάχιστον έναν λογαριασμό – προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και επειδή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πλέον είναι αρκετά τα άτομα έχουν λογαριασμούς – προφίλ σε αρκετά από αυτά. Επίσης κάποιοι δημιουργούν περισσότερα από ένα προφίλ στο ίδιο μέσο κοινωνικής δικτύωσης. Παρατηρείται, δε, πως κάποια από αυτά τα προφίλ είναι πολύ διαφορετικά από τα άτομα στην πραγματικότητα, όχι μόνο στην εμφάνιση αλλά και στην προσωπικότητα που παρουσιάζεται. Για παράδειγμα, άλλη εικόνα μπορεί να δίνει ένα άτομο σε μια πλατφόρμα επαγγελματική και πολύ διαφορετική εικόνα σε μια πλατφόρμα γνωριμιών.

Στο διαδίκτυο, τα προφίλ δημιουργούνται για λόγους, όχι μόνο κοινωνικούς για τους οποίους ήταν η αρχική ιδέα, αλλά ψυχολογικούς, προσωπικής επιβεβαίωσης, αναζήτησης γνωριμιών, αλλά και για λόγους παράνομους, οικονομικούς, κατασκοπευτικούς. Ενώ η κατασκευή της ταυτότητας του ατόμου είναι κοινωνική και  εξελικτική διαδικασία, τα άτομα στο διαδίκτυο δημιουργούν ταυτότητες για να προσελκύσουν ακολούθους και να δείξουν μια ζωή διαφορετική από αυτή που έχουν. Στο διαδίκτυο η αυτοπεποίθηση συνήθως είναι υψηλή, ενώ η αυτοεκτίμηση του ατόμου μπορεί να είναι πολύ χαμηλή.  Τα άτομα τονίζουν τα θετικά χαρακτηριστικά τους και νοιώθουν ότι έχουν τον έλεγχο της ψηφιακής τους αυτοεικόνας. Αν η εικόνα αυτή δεν έχει καλή απήχηση τότε αλλάζεται έτσι ώστε να έχει. Αυτό σημαίνει πως το άτομο δεν έχει σταθερή εικόνα εαυτού αλλά ετεροκαθορίζεται, δηλαδή καθορίζεται με βάση τους άλλους και τον αριθμό των likes.

Με αυτόν τον τρόπο, μπορεί σε ένα μέσο κοινωνικής δικτύωσης το άτομο να εμφανίζεται με διαφορετικά χαρακτηριστικά από ότι σε ένα άλλο. Για παράδειγμα πολλά έφηβα παιδιά έχουν ένα προφίλ που ξέρουν οι γονείς τους και είναι προσεγμένο και άλλα προφίλ, κρυφά, τα οποία έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά πχ πιο προκλητικές φωτογραφίες. Επίσης πολλές φορές αν κάποιος θέλει να παρακολουθήσει κάποιο άτομο, διαδικτυακά, φτιάχνει ένα προφίλ αποκρύπτοντας τα αληθινά του στοιχεία και κρύβεται πίσω από την ανωνυμία του διαδικτύου. Δεν μπορούμε να ξεχάσουμε και πόσα προφίλ χρησιμοποιούνται από άτομα και για οικονομικά οφέλη, ειδικά από νεαρά άτομα.

Οι κοινωνικές επιπτώσεις των πολλαπλών ψηφιακών ταυτοτήτων είναι πως δεν επιτυγχάνεται η επικοινωνία μέσα από το διαδίκτυο αλλά έχει καταντήσει διαγωνισμός του ψεύτικου. Στις ψυχολογικές επιπτώσεις το άτομο ζητά την επιβεβαίωση και την αποδοχή με τρόπους που δεν προάγουν την αποδοχή του εαυτού, την αγάπη εαυτού και την αυτονομία. Επίσης προβάλλονται οι υψηλές προσδοκίες και οι τέλειες ζωές, κάτι που στην πραγματικότητα δεν υπάρχει καθώς όλοι οι άνθρωποι έχουμε τις δύσκολες και τις εύκολες περιόδους της ζωής μας. Παρατηρείται, ακόμη,  πως άτομα που δεν μπορούν να εκφράσουν την άποψή τους στην πραγματική ζωή, την εκφράζουν διαδικτυακά μέσα από τα προφίλ τους. Επίσης άτομα που διερευνούν την ταυτότητα φύλου τους, μπορεί να εμφανίζονται στο επιθυμητό φύλο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να επικοινωνούν πιο άνετα. Τέλος μπορεί κάποιοι κακόβουλοι να εκμεταλλευτούν την εικόνα που θέλει να δώσει ένα άτομο προς τα έξω ή να εκμεταλλευτούν τις αδυναμίες που κρύβονται πίσω από τα προφίλ όπως η ανάγκη για σύνδεση και επικοινωνία

Έτσι, υπάρχει ο κίνδυνος να μην γνωρίζουμε ποιος είναι πίσω από τα προφίλ, με τα οποία επικοινωνούμε και βέβαια κανένας να μην είναι ο εαυτός του μέσα στο διαδίκτυο. Άτομα με καταθλίψεις ή άλλες διαταραχές μπορούν να επιδεινωθούν, καθώς η διαφορετική ταυτότητα που προβάλλουν μπορεί να έχει μεγαλύτερη απήχηση από την πραγματική τους.  Η έκφραση της γνώμης αντί να επιδιώκεται στην πραγματική ζωή να γίνεται πίσω από την ασφάλεια της οθόνης. Το stalking (έμμονη παρενοχλητική παρακολούθηση) συχνά επιτυγχάνεται στο διαδίκτυο με τα άτομα να βιώνουν τις συνέπειες του οι οποίες είναι βασανιστικές από κατάθλιψη κα άγχος έως αλλαγές του τρόπου ζωής και απειλές. Οι αποπλανήσεις ανηλίκων και οι οικονομικές απάτες έχουν αυξηθεί κατακόρυφα σε ποσοστά και οι ερωτικές σχέσεις πλέον γίνονται μέσω ταιριάσματος επεξεργασμένων φωτογραφιών και όχι μέσα από αλληλεπίδραση και επικοινωνία.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ένα εργαλείο επικοινωνίας και τεχνολογίας όμως θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί έτσι ώστε να μην αλλοιώνει την πραγματική ζωή, άρα η χρήση τους να γίνεται με προσοχή και με όσες λιγότερες πληροφορίες και έκθεση γίνεται.

Πηγές:

https://www.journal.media-culture.org.au/index.php/mcjournal/article/view/1379

https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-319-27893-3_3

https://blog.soton.ac.uk/wsapgr/files/2014/10/Looking_at_images_BINHALAIL.pdf