Γράφει η Ιωάννα Τσακαλάκου
Στην περίοδο του ψηφιακού κόσμου, η προσοχή έχει αναχθεί σε έναν από τους πιο σπάνιους και πολύτιμους πόρους. Πιο συγκεκριμένα, ο όρος «οικονομία της προσοχής» (attention economy) περιγράφει το πώς οι τεχνολογικές και οι επικοινωνιακές πλατφόρμες ανταγωνίζονται για την προσέλκυση και διατήρηση της προσοχής των χρηστών, την οποία στη συνέχεια μετατρέπουν σε οικονομικό κέρδος. Η προσοχή δεν είναι απλώς ψυχολογικό φαινόμενο αλλά αποτελεί εμπορεύσιμο αγαθό που συνδέεται άμεσα με την παραγωγή, διανομή και κατανάλωση της πληροφορίας. Παραδείγματος χάριν, οι μεγάλες πλατφόρμες όπως Google, Meta, TikTok έχουν αναπτύξει πολύπλοκους μηχανισμούς που αποσκοπούν στο να κρατούν τον χρήστη ενεργό για όσο το δυνατόν περισσότερο, εφόσον οι αλγόριθμοι συλλέγουν και αναλύουν δεδομένα με στόχο να προτείνουν εξατομικευμένο περιεχόμενο, το οποίο μεγιστοποιεί την πιθανότητα παραμονής. Έτσι, με αυτό τον τρόπο κάθε λεπτό που δαπανάται online μετατρέπεται σε εμπορική αξία, κυρίως μέσα από τη στοχευμένη διαφήμιση.
Αδιαμφισβήτητα, η στρατηγική των πλατφορμών δεν είναι ουδέτερη αλλά βασίζεται σε ψυχολογικούς μηχανισμούς που διεγείρουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Έτσι, η αίσθηση της προσδοκίας και η μεταβλητή ενίσχυση χρησιμοποιούνται για να καλλιεργούν την ανάγκη συνεχιζόμενης αλληλεπίδρασης όπως για παράδειγμα τα «likes», οι ειδοποιήσεις και οι ατέρμονες ροές περιεχομένου δεν είναι τυχαίες σχεδιαστικές επιλογές αλλά εργαλεία που επιδιώκουν να ενισχύσουν τον χρόνο χρήσης. Για αυτό έχει συχνά σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία εθιστικών συνηθειών, οι οποίες έχουν σημαντικές συνέπειες στην ψυχική υγεία, στην ικανότητα συγκέντρωσης και στη διαχείριση του ελεύθερου χρόνου.
Ωστόσο, η οικονομία της προσοχής δεν περιορίζεται στις ατομικές συμπεριφορές αλλά έχει ισχυρές κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις. Η προώθηση περιεχομένου με βάση την πιθανότητα αλληλεπίδρασης συχνά ευνοεί υλικό που προκαλεί έντονα συναισθήματα, ανεξαρτήτως της ακρίβειας ή της ποιότητάς του. Αυτό συμβάλλει στη διάδοση παραπληροφόρησης και στην ενίσχυση των λεγόμενων «φούσκων φίλτρων» όπου οι χρήστες εκτίθενται κυρίως σε πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τις ήδη υπάρχουσες αντιλήψεις τους. Το φαινόμενο αυτό επηρεάζει τη δημόσια σφαίρα και θέτει σε δοκιμασία την ποιότητα του δημοκρατικού διαλόγου.
Σε οικονομικό επίπεδο, η συγκέντρωση της προσοχής σε παγκόσμιες εταιρείες έχει οδηγήσει σε μια πρωτοφανή συσσώρευση ισχύος. Οι πλατφόρμες λειτουργούν ως «μεσάζοντες της προσοχής», ελέγχοντας όχι μόνο την πρόσβαση των χρηστών σε πληροφορίες αλλά και τη ροή διαφημιστικών εσόδων. Οι παραδοσιακοί φορείς ενημέρωσης, εξαρτώμενοι από τις πλατφόρμες για την προσέλκυση κοινού, βρίσκονται σε μειονεκτική θέση, γεγονός που επηρεάζει τη βιωσιμότητα και την ανεξαρτησία τους. Έτσι, η εμπορευματοποίηση της προσοχής δεν είναι απλώς μια επιχειρηματική πρακτική αλλά παράγοντας που αναδιαμορφώνει τις ισορροπίες εξουσίας σε παγκόσμιο επίπεδο.
Εν κατακλείδι, η οικονομία της προσοχής αποτελεί έναν από τους πιο καθοριστικούς μηχανισμούς του ψηφιακού καπιταλισμού καθώς η προσοχή μας μετατρέπεται σε νόμισμα που καθορίζει την κερδοφορία των μεγαλύτερων επιχειρήσεων του κόσμου, ενώ παράλληλα επιδρά βαθιά στην ψυχολογία, την κοινωνία και την πολιτική. Συνάμα, αν και η τεχνολογία φαίνεται να προσφέρει ανεκτίμητες δυνατότητες επικοινωνίας και πρόσβασης στη γνώση, η ανεξέλεγκτη εμπορευματοποίηση της προσοχής δημιουργεί κινδύνους που δεν μπορούν να αγνοηθούν. Ως εκ τούτου, το ζητούμενο για το μέλλον δεν είναι η απόρριψη της ψηφιακής τεχνολογίας αλλά η εξισορρόπηση ανάμεσα στην οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική ευημερία, με κεντρικό άξονα τον σεβασμό προς τον χρήστη ως πολίτη και όχι μόνο ως καταναλωτή.
Πηγές
Zuboff, S. (2019). The age of surveillance capitalism: The fight for a human future at the new frontier of power.
https://www.academia.edu/35249995/The_attention_economy
Pariser, E. (2011). The filter bubble: What the Internet is hiding from you.
The post Η οικονομία της προσοχής: Πώς οι ψηφιακές πλατφόρμες κερδίζουν από τον χρόνο που περνάμε online appeared first on CSIi – Cyber Security International Institute.
Πηγή : https://www.csii.gr/